جمعه ۲۱ اسفند ۹۴
كلاف اصلي دف، بدنه‌اي استوانه‌شكل و كوتاه از جنس چوب است كه در يك طرف آن استوانه، پوست حيوانات يا پلاستيك كشيده‌شده‌است (بهترين نوع دف، با پوست حيوانات و در فصل بهار ساخته مي‌شود). ابتدا و انتهاي قاب اصلي با برش زاويه‌دار (اصطلاحاً برش فارسي) به هم چسبيده مي‌شوند و ضخامت يك سمت از كلاف با تراشيدن چوب كمتر شده و پوست با سريش روي اين لبه مي‌چسبد و با گل‌ميخ محكم مي‌شود.[۱]
ساختمان دف را مي‌توان به اجزاي زير تقسيم كرد:
كلاف اصلي
پوست
حلقه‌ها
گل‌ميخ‌ها
كمانه
كمانه حلقه‌اي چوبي است با عرض ۵ الي ۶٫۵ سانتي متر (تفاوت در اندازه به دليل تفاوت در اندازه دستان نوازندگان اين ساز است و اينكه اين ساز براي دستان خانم‌ها نيز مناسب باشد) با دايره‌اي به قطر ۵۰ الي ۵۵ سانتي متر كه كمتر به اندازه‌هاي كوچكتر يا بزرگتر ديده مي‌شود. ضخامت چوب از طرف پوست، به ۲ الي ۳ ميليمتر و از طرف پشت به ۱٫۵ سانتي متر مي‌رسد. در صورتي كه كمانه به شكل دايره ساخته شده و از تقارن كامل برخوردار باشد و پوست از طرفين يكسان كشيده شود، ساز صداي بسيار مطلوبي خواهد داشت. روي قسمت پشت چوب، يك فرو رفتگي ايجاد مي‌گردد كه محل استقرار انگشت شست مي‌باشد و اصطلاحاً آنرا شستي مي گويند.
انواع كمانه
كمانه دو گونه است.
كمانه يك كمه
از چوبي با قطر ۱٫۵ سانتي متر تهيه مي‌گردد. دو سر چوب را طوري به يكديگر متصل مي‌كنند كه به شكل دايره شود. اين نوع كمانه، كم تر بر اثر فشار چوب كج مي‌شود و از نظر وزن، نسبت به نوع ديگر، سبك تر است.
كمانه دو كمه
از دو چوب با قطري در حدود نيم سانتي متر كه روي هم پرس شده‌اند ساخته مي‌شود. اين نوع كمانه سنگين تر مي‌باشد اما در برابر فشار پوست، مقاوم تر است.
پوست
پوست مصنوعي
پوست مصنوعي نسبت به پوست‌هاي طبيعي خواصي دارد كه از جمله آن مي‌توان به
داشتن كوك ثابت
قابليت كوك با نت براي هر دف معين
يك دستي ضخامت سطح پوست دف
يك دستي كشش و يك دستي مواد سازنده در كل پوست
عدم جذب رطوبت در نتيجه عدم تغيير حالت بر اثر آن
عدم تغيير كوك در حال اجرا
تاب برنداشتن كمانه به دليل كشش يك سان پوست
صداي استاندارد شده همانند سازهاي اركستر و سمفوني
تجزيه نشدن توسط باكتري‌ها و ميكروب‌ها
نداشتن بوي نا مطبوع
عدم ايجاد بيماري و حساست
عدم افت ارزش ساز به دليل عدم افت كيفيت پوست آن
پر طرفدار تر از سازهايي با پوست طبيعي
پوست طبيعي
براي ساختن دف با پوست طبيعي، از پوست حيواناتي همانند گوسفند، بز، آهو و ميش استفاده مي‌گردد. پوست مناسب پوستي است كه كهنه باشد. براي امتحان، اگر به پوستي آب بزنيم و از آن بوي نامطبوع ساطع نشود، پوست كهنه است.
پوست بايد به خوبي دباغي شده باشد، يعني ضخامت تمام نقاط آن يكسان باشد. براي دباغي پوست نبايد از موادي همانند آهك كه در صنايع چرم سازي به كار مي‌رود، استفاده شود. بلكه بايد در آب خوابانده شود و به مرور زمان موها را از پوست جدا نمود. آهك و مواد شيميايي كه در چرم سازي به كار مي‌رود، چربي پوست را از بين مي‌برند و در صداي آن تاثير بدي مي‌گذارند.
پوست دف را نبايد خيلي گرم كرد چون احتمال پاره شدن پوست وجود دارد. در ضمن، ممكن است در اثر كشيدگي زياد پوست، كمانه كج شود. گرم كردن پوست، باعث خشك شدن چربي پوست شده و ساز را بد صدا مي‌كند. حتي الامكان نبايد به پوست دف آب زد چرا كه در دراز مدت، بر كيفيت صداي آن اثر گذار است.
اگر پوست دف در اثر گرمي هوا يا آفتاب بسيار كشيده شود، مي‌توان آنرا از طرف پوست روي زمين صاف يا موزاييك شده گذار تا رطوبت زمين را آهسته آهسته به خود جذب كند.
پوست را نبايد روي آتش گرم كرد. براي گرم كردن پوست بايد از هواي خشك، آفتاب يا تشك برقي استفاده كرد. اگر هيچ كدام از موارد در دسترس نبود، ناگزير از هيتر برقي يا آتش استفاده مي‌شود. لازم به ذكر است كه در اين روش، احتمال وقوع شوك حرارتي، پاره شدن پوست، خشك شدن چربي پوست و در نهايت پاره شدن پوست را به همراه دارد. براي جلوگيري از اين مورد، بايد دف را به فاصله مناسبي از آتش گرفت. بايد دف را دايماً بر روي حرارت بچرخانيم تا پوست بتدريج منقبض شود. با دست دما را كنترل مي‌كنيم و اگر در جايي دماي پوست از حد مطبوع بيشتر باشد، دف را به صورت رفت و برگشتي (بادبزني) حركت مي‌دهيم تا آن جايي كه دف انقباض لازم را كسب كند.
حلقه‌ها
در جدار داخل كمانه، ميخ‌ها قلاب مانندي تعبيه مي‌گردد كه روي آنها حلقه‌هاي فلزي ۳تايي يا ۴تايي و با فاصله ۳ سانتي متر از پوست و ۱ سانتي متر از دسته پهلويي نصب مي‌گردند. اين حلقه‌ها را با نام ديگري چون جلاجل نيز مي‌شناسند.
گل ميخ‌ها
به منظور مهار كردن و نگاه داشتن پوست روي كمانه در قسمت پشت، روي ضخامت 5/1 سانتي متري، كمانه پوست را به وسيلهٔ ميخ‌هاي سر تخت (شبيه به پونز) مهار مي‌كنند.
ساختمان و اجزاي ساز: ساختما دف بر خلاف ساير ساز ها بسيار ساده بوده از يك حلقه چوبي بنام كمانه و پوستي كه روي آن كشيده شده و يكسري حلقه كه به قسمت داخلي كمانه متصل است.
جنس پوست: مهمترين عامل در كيفيت صداي دف جنس پوست آن است. پوست مورد استفاده در اين ساز بز ميش و آهو است.هر چند امروزه دف هايي با پوست مصنوعي نيز وجود دارد كه پوستشان از جنس تَلق يا الياف هايي پلاستيكي خاصي است و تلاش فراواني صورت گرفته تا صدا اين دف ها به صداي دف با پوست طبيعي نزديك باشد اما هنوز برتري كيفيت و زيبايي صدا با ساز ساخته شده از پوست طبيعي است .
انواع مدلها: همانطور كه اشاره شد دف داراي دو مدل است كه بر اساس نوع پوست بكار رفته در آن دسته بندي مي شود. اول دف با پوست طبيعي و دوم دف با پوست مصنوعي كه به دف تَلقي معروف است گاهي بخاطرشكل خورشيد مانندي كه روي پوست اين سازها چاپ مي كنند به دف خورشيدي معروفند هر چند گاهي با ترفند هايي شكلي شبيه خورشيد روي پوست طبيعي نيز ايجادمي كنند كه به اين دف ها هم خورشيدي مي گويند اما با اين تفاوت كه جنس پوستشان طبيعي است.
مزيت ها ومعايب دف با پوست طبيعي و تَلقي: پوست دف هاي با پوست طبيعي عليرغم صداي زيبا با نواسانات دما، نور و حتي رطوبت هوا افتاده (شل مي شود) وصداي مطلوب خود را از دست مي دهد و هر بار نوازنده براي رفع اين مشكل يا بايد پوست ساز را گرم كند يا آن را در معرض نور خورشيد قرار دهد تا به مرور پوست دوباره به وضعيت معمولي باز گردد و ساز آماده نواختن شود اما در ساز هاي تَلقي به علت مصنوعي بودن پوست اين مشكل وجود ندارد و ساز در هر شرايط آب و هوايي صداي ثابت دارد براي افرادي مبتدي و يا افرادي كه در مناطق مرطوب مانند شمال كشور زندگي مي كنند بسيار مطلوب مي باشد .امروزه حتي بسياري از نوازندگان حرفه اي اين ساز از مدل هاي با كيفيت بالاي دف تَلقي به خاطر مقاومت بسيار اين ساز در مقابل شرايط آب و هوايي استفاده مي كنند.
پوست مصنوعي دف
پوست مصنوعي نسبت به پوست‌هاي طبيعي خواصي دارد كه از جمله آن مي‌توان به
داشتن كوك ثابت
قابليت كوك با نت براي هر دف معين
يك دستي ضخامت سطح پوست دف
يك دستي كشش و يك دستي مواد سازنده در كل پوست
عدم جذب رطوبت در نتيجه عدم تغيير حالت بر اثر آن
عدم تغيير كوك در حال اجرا
تاب برنداشتن كمانه به دليل كشش يك سان پوست
صداي استاندارد شده همانند سازهاي اركستر و سمفوني
تجزيه نشدن توسط باكتري‌ها و ميكروب‌ها
نداشتن بوي نا مطبوع
عدم ايجاد بيماري و حساست
عدم افت ارزش ساز به دليل عدم افت كيفيت پوست آن
پر طرفدار تر از سازهايي با پوست طبيعي
ساختمان و مدل هاي دف
دف :جز ساز هاي بومي ايران است. اين ساز به خانواده سازهاي كوبه اي تعلق دارد. هرچند دف در بسياري ازمناطق ايران و ساير كشورها با اشكال و اسامي مختلف وجود دارد اما اين ساز بشكل كنوني همان دف متداول در مناطق كرد نشين است.در اين مناطق دف يك ساز آييني و مقس بوده و در خانقاه ها ومراسمات مذهبي و آييني مناطق مذكور با آداب و تكنيك هاي خاص خودش نواخته مي شود.دف در اين مناطق بصورت تكي يا گروهي (متشكل از چندين دف بهمراه طاس يكي ديگر از ساز هاي موسيقي خانقاهي و آواز) نواخته مي شد. از دهه 50 به بعد رفته رفته دف بعنوان يك ساز همنواز در اركسترهاي موسيقي ايراني اما با كاركردي متفاوت بكار گرفته شد.يكي از دلايل ماندگاري دف در موسيقي سنتي ايراني جذابيت، گيرايي و صداي پر شوراين ساز بود كه بخوبي از عهده حالات خاص مورد نظر آهنگسازان معاصر ايران در آثارشان برمي آمد و تا جايي پيش رفت كه در طول اين سالها علاقمندان بسياري را بخود جلب نموده و كتاب ها و آثار صوتي متنوعي در قالب تكنوازي و گروهي جهت آموزش هنرجويان و علاقمندان اين سازانتشار يافته است. با ورود اين ساز به محيط هاي متفاوت فرهنگ شهري (از جمله آموزشگاه هاي موسيقي ، اركسترهاي بزرگ و كنسرت ها و…) كه با محيط خانقاهي كه اين ساز از آن برآمده بود ماهيتي متفاوت داشتند تكنيك ها ، ريتم ها و حتي جنس اجزا اين ساز بمرور زمان تغييرات چشمگيري نمود.
ساختمان و اجزاي ساز: ساختما دف بر خلاف ساير ساز ها بسيار ساده بوده از يك حلقه چوبي بنام كمانه و پوستي كه روي آن كشيده شده و يكسري حلقه كه به قسمت داخلي كمانه متصل است.
جنس پوست: مهمترين عامل در كيفيت صداي دف جنس پوست آن است. پوست مورد استفاده در اين ساز بز ميش و آهو است.هر چند امروزه دف هايي با پوست مصنوعي نيز وجود دارد كه پوستشان از جنس تَلق يا الياف هايي پلاستيكي خاصي است و تلاش فراواني صورت گرفته تا صدا اين دف ها به صداي دف با پوست طبيعي نزديك باشد اما هنوز برتري كيفيت و زيبايي صدا با ساز ساخته شده از پوست طبيعي است .
انواع مدلها: همانطور كه اشاره شد دف داراي دو مدل است كه بر اساس نوع پوست بكار رفته در آن دسته بندي مي شود. اول دف با پوست طبيعي و دوم دف با پوست مصنوعي كه به دف تَلقي معروف است گاهي بخاطرشكل خورشيد مانندي كه روي پوست اين سازها چاپ مي كنند به دف خورشيدي معروفند هر چند گاهي با ترفند هايي شكلي شبيه خورشيد روي پوست طبيعي نيز ايجادمي كنند كه به اين دف ها هم خورشيدي مي گويند اما با اين تفاوت كه جنس پوستشان طبيعي است.
- ۳,۶۸۱ بازديد
- ۰ نظر